Początki Parafii Swarzewo

Jedną z parafii najbardziej wysuniętych na północ Polski jest Swarzewo. Leży ono na pn Pojezierzu Kaszubskim, na Kępie Swarzewskiej, która od sąsiednich jednostek geograficznych oddzielona jest szeroką doliną Phitnicy i Karwieńskimi Błotami.

Wieś Swarzewo wymieniona jest w dokumentach historycznych sto­sunkowo późno, bo dopiero w roku 1340⁶. Jest to dokument osadczy z dnia 16 X 1340 r. wydany przez komtura krzyżackiego Winricha von Kniprode. Zakon od roku 1309 administrował tą częścią archidiakonatu pomorskiego diecezji włocławskiej⁷. Nie wiemy dzisiaj, czy już wcześniej wieś Swarzewo istniała, czy dopiero w roku 1340 została założona⁸. W tej kwestii lansowano pogląd, że Swarzewo było wsią królewską, a Krzyżacy wspomnianym dokumentem z roku 1340 nadali jej jeszcze inne przywileje⁹. Dokument osadczy milczy o istnieniu kościoła w Swarzewie¹⁰. Stosowano wtedy pro­ceder, że dokumenty te wystawiano dla wsi, w której znajdował się kościół lub w najbliższym czasie miał być wystawiony. St. Kujot wnioskował z po­wyższego, skoro dokument osadczy milczy o kościele i plebanie, to kościoła w Swarzewie nie było i nie rezydował tam pleban¹¹. Nie znana jest data fundacji kościoła w Swarzewie. Istnieje jednak przekonanie, że wzniesiono go przed 1421 r.¹². Gotyk rzadko ujawniał nazwiska fundatorów lub mi­strzów „strzech" budowlanych nawet w odniesieniu do wybitnych dzieł architektonicznych, malarstwa i rzeźby. Trudno przeto byłoby szukać ar­chitekta lub mistrza budowlanego w odniesieniu do pierwszego, wiejskiego kościoła w Swarzewie. Nieco światła na sprawę fundacji kościoła rzuca za­pis wizytacyjny... Albinowskiego z roku 1687, który podał, że żeglarze wypełniając złożone ślubowanie, jako dziękczynienie za ocalone życie z odmętów morza, wystawili w Swarzewie dzieło wotywne — kościół¹³. Fakt ufundowania kościoła wotywnego p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny przez żeglarzy, głosi również „obraz-mapa" wiszący po lewej stronie nawy kościoła¹⁴. A. Necel podał inny przekaz tradycji lokalnej o fundacji kościoła w Swarzewie, że fundatorami kościoła byli sami rybacy¹⁵. Wynika z tego pewniejszy wniosek, że fundatorami pierwszego kościoła w Swarze­wie byli, współcześnie określając, ludzie morza. Historyk Pomorza ks. St. Kujot był przekonany, że parafia swarzewska powstała w tym samym cza­sie, co sąsiednia parafia w Łebczu, a nieco później od parafii puckiej, starzyńskiej i strzelneńskiej. Parafia w Strzemię jest najstarszą na Kępie Swarzewskiej. Założyli ją książęta pomorscy, po zaprowadzeniu wiary, wy­dzielając ją ze starszej parafii puckiej. Obejmowała ona wówczas całą Kępę Swarzewska¹⁶. Na przełomie XIV i XV w., kiedy władzę państwową na Pomorzu piastowali Krzyżacy, nastąpiło zagęszczenie sieci kościołów parafialnych. Kościoły te fundowali: Krzyżacy, korporacje duchownych czy lokalni właściciele ziemscy. Z fundacji np. Krzyżaków pochodziło 6 kościołów miejskich i 16 wiejskich, w tym Hel, Łebcz i Swarzewo¹⁷. Nie zachowały się jednak żadne dowody, jakoby Krzyżacy własnym sumptem wznosili te kościoły, a wręcz przeciwnie w tradycji lokalnej istnieje przeświadczenie, że nowe kościoły budowali mieszkańcy poszczególnych wspólnot parafialnych¹⁸. Trudno przy dzisiejszym stanie wiedzy ustalić dokładną datę wybudowania pierwszego, dzisiaj nieistniejącego kościoła w Swarzewie. Korzystając z badań historycznych ks. Kujota, możemy przyjąć szacunkowe ramy czasowe i domniemywać, że kościół w Swarzewie wznie­siono w 2 pół. XIV w.¹⁹. Rozważając fundacyjną rolę Krzyżaków na placu budowy kościoła w Swarzewie, skłaniam się twierdzić, że rola ta była przy­chylnie protekcyjna, jako administratora państwowego. Posiłkując się treściami dostępnych źródeł zdaje się dominować twierdzenie, że fundato­rzy byli w jakiś sposób związani pracą z morzem, z przebytą na nim szczęśliwie tragedią, z której zrodziło się fundacyjne dzieło. O braku jakiej­kolwiek dokumentacji fundacyjnej dowodnie stwierdza wizytator biskupa włocławskiego Hieronima Rozrażewskiego ( +1600) w roku 1599²⁰.

Nie wiadomo dzisiaj, czy tytuł kościoła — Narodzenia NMP jest pier­wotny. Czy Matka Boska jest tytułem kościoła od momentu jego erekcji, czy od momentu poświęcenia kamienia węgłowego, czy też tytuł ten nadano kościołowi w późniejszych wiekach, z czym spotykamy się np. w XVI w.²¹. Brak mimo różnych źródeł, przesłanek, które by odpowiedziały, co zadecydowało, że kościół swarzewski otrzymał taki tytuł?! Studium tytułów i patronów kościoła ukazuje szerszy kontekst historycznych zdarzeń, odno­wy życia religijnego, jego reformy itp.²².

Mimo braku dokumentalnego zapisu, kościół uważany był za konse­krowany²³, rocznicę bowiem konsekracji obchodzono w Swarzewie w pierwszą niedzielę po św. Michale (29.09)²⁴. Pierwszy kościół swarzewski był budowlą ryglową (szachulcową), albo, jak tu na Pomorzu zwykło się określać, wzniesiony „w pruski mur", w którym konstrukcję drewnianą wypełnia się cegłą. Wydaje się, że wobec określonej żywotności drewna, nawet systematycznie konserwowanego, pierwszy kościół swarze­wski stal bardzo długo. W końcu jednak, w 2 pół. XIX w. zdecydowano kościół rozebrać. W latach 1877-1880 wybudowano nowy kościół p.w. Na­rodzenia Najświętszej Maryi Panny²⁵. Nowy obecny kościół, wzniesiono w stylu neogotyckim z bardzo solidnej cegły licowej wznosząc wertykalne mu­ry, wzmocnione dookoła przyporami dwuuskokowymi. Smukła wieża, o bardzo charakterystycznym, neogotyckim zwieńczeniu, wtopiona jest w bryłę kościoła, stanowiąc jego westwerk. Kościół zamyka prezbiterium trójboczne. Nowy kościół został uroczyście konsekrowany dnia 14.09.1930 r. przez biskupa Konstantyna Dominika z okazji 50-lecia ukończenia budowy.

Początkowo cała Kępa Swarzewska należała do parafii puckiej²⁶. W roku 1373 Strzelno przeszło z prawa polskiego na prawo chełmińskie. Do­kument osadczy jest dowodnym świadectwem, że istniał tam kościół²⁷. Był to pierwszy kościół na Kępie Swarzewskiej i prawdopodobnie wieś Swarze­wo została włączona do utworzonej parafii w Strzelnie²⁸.

 

---

6 .Schu1tz F., Geschichte der Kreise Neustadt und Putzig. Danzig 1907, s. 645.

7. Kujot St., Kto założył parafie w dzisiejszej diecezji chełmińskiej. Toruń 1903, s. 37.

8. Dokumenty osadcze wydawano wówczas, gdy wieś włościańska zamieniała się w szlachecką lub na odwrót, gdy przechodziła z prawa polskiego na prawo niemieckie, albo gdy dopiero powstała. Por. S. Kujot, dz. cyt., s. 49.

9. P r i d r i c h A., Historye cudownych obrazów Najświętszej Maryi Panny w Polsce, Kraków 1903, s. 326.

10. K u jot.dz.cyt., s. 223.

11. Tamże, s. 64.

12. SchuItz, dz. cyt., s. 223.

13. SzołdrskiW., Z dziejów parafii swarzcwskiej, w: MDCh 3,1932, s. 538-549

14 Patrz: opis i tłumaczenie „obrazu-mapy" — Navigantes de periculo vitae liberati Swarzeviae... fundant.

15 N e c e l A., W niewoli białych purtków, Warszawa 1977, s. 76.

16 Diecezja Chełmińska, Pelplin 1928, s. 519.

17 Kujot, dz. cyt., s. 366.

18 Tamże, s. 370.

19 Tamże, s. 366.

20 Kujot, Fontes I-III, s. 477: „Fundationcs litteras nullas habet".

21 Tamże, s. 11: „Tituli Nativitatis B.M.Virginis".

22 Kujot, Kto założył parafie..., s. 340-341. Przez tytuł dany kościół otrzymuje imię, czyli nazwę, a przez patrona otrzymuje opiekuna, patrona.

23 ADCh, G-24, f. 195 "...Ecclesia...consecrata" bez daty.

24 ADCh, 0-24 f.195 „Dies dedicationis eius celebratum Dominica post festum S. Michaelis Archangeli". Por. ADCh, G-25, f. 21.

25 Diecezja Chełmińska, dz. cyt., s. 521.

26 Kujot, Kto założył parane, dz. cyt., s. 223: autor zalicza parafię pucką do tzw. „parafii pierwotnych".

27 Tamże. 38 Tamże.